Czym jest fez?
Fez (tr. fes) jest to nakrycie głowy o cylindrycznym kształcie, wykonane z filcu. Zwykle koloru czerwonego. Może być zdobione czarnym frędzlem. Pochodzenie fezu jest niejasne. Przyjmuje się, że mógł on mieć swoje początki w Grecji, Maroku, Tunezji lub Turcji. W tym ostatnim kraju najprawdopodobniej fez stanowił część ubioru od około 1460 roku.
Znaczenie nazwy Fez
W początkowym okresie fez był koloru czerwonego, białego lub czarnego. Miał formę czepka, na którym zawijano turban. W późniejszym czasie zrezygnowano z turbanu i pozostawiono jedynie czerwony kolor nakrycia. Nazwa czapki nawiązuje do Fez – marokańskiego miasta, w którym pozyskiwano szkarłatne jagody wykorzystywane do jego barwienia. Czasami fez nazywany jest także tarbuszem, co w języku perskim oznacza “nakrycie głowy”.
Symbol Imperium Osmańskiego
Fez jest symbolem Imperium Osmańskiego, na podwalinach którego powstała obecna Turcja. Do wzrostu jego popularności przyczynił się sułtan Mahmud II, który upatrywał w nim oznakę nowoczesności. Mahmud II dążył do całkowitego wyeliminowania turbanu, który dotychczas stosowany był na terenie Imperium. W tym celu po zlikwidowaniu formacji janczarów wprowadził on reformy wojska. W 1827 roku nakazał noszenie fezu członkom swojej armii. W kolejnych latach wprowadził także prawo nakazujące jego stosowanie przez wszystkich urzędników cywilnych i religijnych.
Fez jako symbol islamu
Na początku fez był jednocześnie symbolem przynależności religijnej do islamu. Po wprowadzeniu nakazu noszenia fezu dla wszystkich bez wyjątku, podział ten został zniesiony. Od tego czasu fez łączył poddanych sułtana bez względu na wyznawaną wiarę.
Gdzie produkowano fez?
Głównym centrum produkcji fezu był Tunis. W 1827 roku zamówiono stamtąd około 50 000 szt. czapek. Aby sprostać rosnącym potrzebom w pewnym momencie część produkcji przeniesiono do Stambułu. Jednakże, po wynalezieniu barwników syntetycznych, które są tańsze w produkcji, fabryki zostały usytuowane w głównej mierze na obszarze Cesarstwa Austriackiego (obecnie teren Czech).
Aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry w 1908 r. doprowadziła do bojkotu towarów austriackich. Był on nazywany “bojkotem fezu”, ponieważ kraj ten miał monopol na produkcję owego cylindrycznego nakrycia głowy. Wydarzenie w znacznym stopniu ograniczyło powszechność fezu, ponieważ w tym czasie zaczęto przyjmować nowe style.
Dobre i złe strony fezu
Fez był chętnie stosowany przez muzułmanów, gdyż ułatwiał modlitwę. Dzięki kształtowi ściętego stożka jego użytkownicy bez przeszkód mogli kłaść głowy na ziemię podczas ceremonii modłów. Z drugiej strony nie do końca był praktyczny w zastosowaniu przez armię. Po pierwsze czerwony kolor za bardzo się odznaczał przez co sprawiał, że wojsko było łatwym celem dla wroga. Po drugie fez nie chronił w wystarczającym stopniu przed palącym słońcem.
“Rewolucja kapeluszowa”
Fez był popularnym nakryciem głowy w Turcji do czasu wprowadzenia przez Mustafę Kemala Atatürka reform mających na celu przybliżenie republiki do standardów zachodnich. W 1925 roku zakazał on noszenia fezu jako symbolu Imperium Osmańskiego. W zamian dążył do rozpowszechnienia kapeluszy tak chętnie stosowanych poza granicami kraju. Za noszenie fezu groziła nawet kara śmierci. Po wprowadzeniu “rewolucji kapeluszowej” budynek największej fabryki fezu w Stambule został przekształcony w centrum wystawowe.
Fez w czasach obecnych
Fez wciąż jest stosowany w niektórych regionach Azji Południowej, Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej oraz Południowej. Jednakże wydaje się, że lata świetności ma on już za sobą. Jako ciekawostkę wspomnimy o bardzo popularnym brytyjskim komiku, który żył w latach 1921-1984. Tommy Cooper uważany był za jednego z najważniejszych komików wszech czasów, a znany był m.in. z noszenia fezu!
Czy w Turcji wciąż stosuje się fez?
Fez jest poniekąd symbolem kojarzonym z krajem półksiężyca. Często stosowany jest w materiałach promujących Turcję. Natomiast na chwilę obecną to nakrycie głowy nie jest już używane przez mieszkańców, ani przez osoby pełniące funkcje urzędnicze.
Najczęściej fez mamy okazję zobaczyć u sprzedawców lodów, dla których nakrycie to stało się cechą charakterystyczną. Nie jest to jednak obowiązkowy element stroju. Pełni on funkcję typowo rozrywkową, mającą na celu zwrócenie uwagi turystów.
Kiedy następnym razem będziecie w Turcji na wakacjach przyjrzyjcie się ubiorowi sprzedawców lodów. Przy okazji koniecznie skosztujcie lodów maraş z koziego mleka. Przyniosą Waszym kubkom smakowym prawdziwą przyjemność. Do tego gwarantujemy świetną zabawę i salwę śmiechu, ponieważ podczas zakupu tego lokalnego produktu z pewnością zostaniecie poddani próbie zręcznościowej!
Fez stanowi także częstą pamiątkę przywożoną przez turystów z Turcji. Najczęściej można go kupić na bazarach. Cena to około 50 lir tureckich.
Jak widzicie historia fezu, charakterystycznego nakrycia głowy, jest bardzo burzliwa. Za panowania różnych władców przeszedł on drogę od szczytu popularności i postrzegania go jako symbolu Imperium Osmańskiego po produkt zakazany, stanowiący atrybut sprzeciwu wobec wprowadzanych reform. Był zarówno oznaką nowoczesności, jak i wspomnieniem czasów przeszłych. Niezależnie od jego dziejów, obecnie służy jedynie do celów turystycznych i chętnie przywożony jest jako pamiątka z wakacji.
