Göbekli Tepe to stanowisko archeologiczne usytuowane w południowo-wschodniej Turcji niedaleko granicy z Syrią. Jego nazwa tłumaczona z języka tureckiego oznacza „wybrzuszone wzgórze”. Göbekli Tepe stanowi najstarsze znane ludzkości miejsce kultu stworzone przez człowieka!
Okoliczności jego powstania, a także zakończenia jego bytności, stanowią jedną z największych zagadek archeologicznych.
Historia wykopalisk
Pierwsze doniesienia o Göbekli Tepe pochodzą z połowy lat 60. XX wieku. Wówczas w wyniku przeprowadzenia wstępnych oględzin wysunięto hipotezę, iż wzgórze kryje cmentarz z czasów bizantyjskich.
Dopiero w 1994 roku zaczęto podejrzewać, że nie powstało ono w sposób całkowicie naturalny, lecz przyczynili się do tego ludzie. Badacze z Niemieckiego Instytutu Archeologicznego oraz Muzeum Archeologii i Mozaiki w Şanlıurfa rozpoczęli wykopaliska. Kierował nimi Klaus Schmidt przez okres 20 lat! Po śmierci Schmidta w 2014 roku prace przejął jego zespół. Wykopaliska prowadzone są po dzień dzisiejszy.
Pomimo długoletnich prac, wciąż niewiele wiadomo o Göbekli Tepe oraz jego twórcach. Powierzchnia badanego terenu jest tak duża a struktura złożona, że szacuje się, iż do 2009 roku przebadano jedynie około 5% terenu. Sam Klaus Schmidt sugerował, że wykopaliska mogą potrwać nawet około 50 lat!
Prace archeologiczne utrudnione są z uwagi na działalność okolicznych mieszkańców, którzy przez lata naruszali strukturę Göbekli Tepe poprzez przemieszczanie jego elementów.
Co odkryto podczas wykopalisk?
Podczas prac archeologicznych znaleziono liczne obiekty użytkowe, m.in. groty strzał czy dłuta, wykonane w głównej mierze z krzemienia, rzadziej obsydianu (smocza skała, szkło wulkaniczne). Często spotykane są również bazaltowe moździerze.
Na jego terenie odkryto także kamienne płyty z wgłębieniami o nieznanym zastosowaniu. Część naukowców upatruje w nich odpowiednik plansz do gier.
Odnalezione podczas wykopalisk artefakty prezentowane są w Muzeum Archeologicznym Şanlıurfa.
Co można zobaczyć w Göbekli Tepe?
Göbekli Tepe zostało podzielone przez badaczy na trzy warstwy, w zależności od datowania powstania.
Warstwa nr III
To tutaj znajdują się słynne słupy w kształcie litery T. Dwa z nich (nieco większe) usytuowane są centralnie, pozostałe otaczają je w formie obwodu. Są to najstarsze znane do tej pory struktury megalityczne!*
Słupy mają od 3 do 6 metrów i zdobione są postaciami zwierząt. Zdaniem archeologów przypominają istoty ludzkie. Być może był to pradawny sposób przedstawiania bogów.
Do chwili obecnej odkryto 4 kręgi, które łącznie posiadają 47 słupów. Jednakże domniemywa się, iż jest ich jeszcze co najmniej 16.
Podczas wykopalisk odnaleziono w tym miejscu również 6 kamiennych koryt. Ich pojemność osiąga nawet 160 litrów. Szczegółowe badania wykazały obecność szczawianów, co mogło wskazywać, że w miejscach tych warzono (uwaga!) prehistoryczne piwo!
*nieobrobiony lub częściowo obrobiony kamień stanowiący samodzielną budowlę lub element większej budowli z takich kamieni (wykonanej bez użycia zaprawy), o charakterze kultowym, grobowym lub (prawdopodobnie) związanymi z obserwacjami astronomicznymi, wzniesiony w czasach prehistorycznych. [wikipedia]
Warstwa II i I
Warstwa II zawiera pozostałości prostokątnych pomieszczeń z podłogą z palonego wapna i gliny, barwioną czerwoną ochrą. Prawdopodobnie elementy te pochodzą z okresu datowanego na 7500-6000 lat p.n.e.
Warstwa wierzchnia, najmłodsza, zawiera pozostałości działalności rolniczej.
Kiedy powstało Göbekli Tepe?
Według wszelkich źródeł jego powstanie datuje się na 10 tys. lat p.n.e. Oznaczałoby to, iż owe miejsce powstało jeszcze przed wynalezieniem pisma oraz koła!
Aby jeszcze bardziej zobrazować powyższe informacje, warto wspomnieć iż Göbekli Tepe zostało utworzone na długo przed egipskimi piramidami oraz niezwykle popularnym Stonehenge w Anglii!
O co tyle hałasu?
Do tej pory uważano, że to wynalezienie rolnictwa pozwoliło na osiadły tryb życia, a w konsekwencji powstanie złożonych społeczeństw, budowanie miast, rozwój religii oraz wznoszenie świątyń. Jednakże odkrycie Göbekli Tepe było punktem zwrotnym i całkowicie zrewolucjonowało dotychczasową wiedzę w tym temacie. Dlaczego?
Przypomnijmy, że stworzono je także przed zapoczątkowaniem rolnictwa i hodowli zwierząt, czyli przed tzw. rewolucją neolityczną.
Stanowisko archeologiczne znajduje się na wysokości 760 m n.p.m., w paśmie Gór Germuş. Niektóre ze znajdujących się tutaj słupów ważą nawet kilkanaście ton! Wszystko wskazuje na to, że monolity wykuwane były na obszarze płaskowyżu otaczającego Göbekli Tepe. Konieczne było więc ich przetransportowanie do miejsca docelowego. Ponieważ był to okres, podczas którego do prac nie wykorzystywano udomowionych zwierząt ani metalowych narzędzi czynności wykonywane było wyłącznie z użyciem siły ludzkiej.
Warto wspomnieć, iż miasto przetrwało w formie niezmienionej nawet ostatnie niszczycielskie trzęsienie ziemi, które miało miejsce w tym obszarze Turcji 6 lutego 2023 roku. Wskazuje to na niebywały kunszt jego budowniczych.
Wykonanie tego typu prac, czasochłonnych i skomplikowanych, wymagało istnienia złożonej organizacji społecznej, co podważa wcześniejsze ustalenia.
Miejsce o magicznej mocy?
Do chwili obecnej nie odnaleziono w nim żadnych dowodów świadczących o tym, że było ono stale zamieszkane. Sugeruje się więc, że stanowisko pełniło funkcję sanktuarium religijnego, gdzie niezwykle istotną rolę odgrywały kręgi. Najprawdopodobniej Göbekli Tepe było miejscem kultu Syriusza (najjaśniejszej gwiazdy).
Uważa się, że nowy krąg budowano wewnątrz pierwszego, a potem dokładano kolejne. Z czasem taki kompleks zasypywano, a w jego pobliżu budowano nowy pierścień. Być może miało to związek z domniemaną utratą magicznej mocy.
Słupy tworzące cylindryczne struktury posiadają zdobienia motywami zwierzęcymi, takimi jak węże, lisy, skorpiony, kaczki, pająki, itp. Domniemywa się, że pełniły one funkcję ochronne przed złymi urokami. Druga teoria wskazuje, że starożytni oddawali cześć również zwierzętom.
Według profesora Klausa Schmidta Göbekli Tepe było celem pielgrzymek. Ludzie przybywali tutaj raz lub dwa razy do roku z terenów oddalonych nawet o 100-150 km celem wzięcia udziału w rytuałach religijnych oraz wspólnego biesiadowania.
Inne teorie na temat Göbekli Tepe
Przez lata powstało wiele spekulacji oraz teorii spiskowych na jego temat. Sugerowano m.in. ingerencję kosmitów czy związek z biblijnym ogrodem Eden. Pozostałe dotyczyły:
Obserwatorium
Część naukowców wierzy, że miejsce to stanowiło starożytne obserwatorium, które zostało wzniesione zgodnie z lokalizacją najważniejszych ciał niebieskich, w tym gwiazdy Syriusz.
W 2017 roku zrobiło się głośno na temat powiązania rzeźb zwierząt na słupach w Göbekli Tepe z pozycjami gwiazd sprzed tysięcy lat. Największe zainteresowanie zwróciła wówczas postać sępa mająca upamiętniać katastrofalne uderzenie komety sprzed 13 000 lat.
Kult zmarłych
Klaus Schmidt sugerował także, iż Göbekli Tepe mogło być istotnym miejscem kultu zmarłych. Co prawda do tej pory nie natrafiono na ślady rozległego cmentarza, jednakże prace archeologiczne wciąż nie zostały zakończone.
Zbiory zbóż
Jedna z teorii mówi o tym, że tutaj zatrzymywali się łowcy i zbieracze w czasie dojrzewania zbóż. W 2007 roku w pobliżu stanowiska archeologicznego odkryto dziką pszenicę, w znacznym stopniu spokrewnioną genetycznie z tymi uprawianymi obecnie. Göbekli Tepe przypisuje się kluczową rolę w powstaniu rolnictwa, z uwagi na konieczność zapewnienia pożywienia przybyłym.
Jak zwiedzić Göbekli Tepe?
Göbekli Tepe jest miejscem wyjątkowym pod każdym względem. Potwierdza to fakt wpisania go w 2018 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Stanowisko archeologiczne usytuowane jest około 20 km od centrum Şanlıurfa. Miejsce jest czynne do zwiedzania codziennie, w godzinach 8:30-17:00.
Warto wspomnieć, że nasze biuro podróży alanyaonline, jako jedno z pierwszych zaczęło organizować wycieczki do Göbekli Tepe zanim jeszcze stało się ono tak popularne. Od czasu rozpoczęcia naszej działalności w 2011 roku niemalże co roku przeprowadzamy 14-dniowe archeologiczne objazdówki po Turcji w grupach anglojęzycznych, których finał jest właśnie w tym niezwykłym miejscu!
Jeżeli marzycie o zobaczeniu tego cudownego miejsca zapraszamy do kontaktu z nami! Chętnie przygotujemy dla Was ofertę wycieczki i pokażemy Wam jedno z najsłynniejszych i owianych tajemnicą stanowisk archeologicznych (wycieczka jest możliwa z opieką polskiego pilota!).
